Herhaalt de geschiedenis zich?

De V.S.-Spaanse filosoof George Santayana meende dat ‘wie zijn geschiedenis niet kent is gedoemd ze te herhalen” (1905).

Voor een deel is deze stelling een open deur. In de biologische en menselijke geschiedenis herhalen evolutionair succesvolle (constructieve/adaptieve) patronen namelijk zichzelf. Destructieve patronen die hun voorbestaan bedreigen worden gecorrigeerd. Anders waren we als mensensoort al lang uitgestorven.

Waarschijnlijk doelde Santayana op het feit dat in Westerse samenlevingen dramatische gebeurtenissen zoals revoluties en oorlogen zich (in de 19e eeuw) herhaalden. En dat wanneer wij (Westerlingen) het ontstaan van die gebeurtenissen beter begrijpen ze minder of niet meer voorkomen.

Door historici wordt dit inzicht uitgelegd als: Indien wij burgers meer en beter geschiedenisonderwijs krijgen zou onze samenlevingen minder in die gewelddadige herhaling vallen.

Uit de systeem (familie) therapie kennen wij het feit dat in families waar ouders scheiden kinderen ook vaker scheiden, of nog pijnlijker, in families waar huiselijk/seksueel geweld voorkomt hebben kinderen neigen als volwaasseneen zelf dat weer te herhalen of partners te kiezen die dat herhalen.

Dit worden duivelse cirkels (vicieuze cirkels) genoemd. De gezins/familietherapie heeft nog geen sluitende manier gevonden om deze patronen te doorbreken en te herstellen.

Volgens mij is dat het geval omdat er nog te veel (psychologisch) gedacht/gewerkt wordt om individuen te veranderen en te weinig ‘systemisch’, in termen van sociale systemen veranderen, gedacht wordt.

Laten we, als denk experiment, huwelijken (relaties), gezinnen, families, gemeenschappen zien als sociale systemen die zich willen over vele generaties willen voorbestaan (zich reproduceren) zoals andere levende organismen: dieren. planten, bomen.

Het denken van systeemdenkers zoals von Foerster, Maturana & Varela en Gregory volgend zien we dat organismen voortbestaan in permanente wisselwerking met hun omgeving (in-context & coupling).

Gemeenschappen van planten/bomen/dieren-in-hun-contexten hebben een ‘life of their own’. Daarin zijn individuele planten/bomen/dieren, met ieder hun unieke persoonlijke eigenheid, een onmisbaar onderdeel (subsysteem) .

Het zijn die unieke onderlinge verschillen (als individu/familie) in de gelijksoortigheid van hun gemeenschap-in-die-context die hun voortbestaan mogelijk maakt. Want die variatie/verscheidenheid biedt  de grootste kans om zich aan toekomstige veranderingen aan te passen.

Wat vooral Gregory Bateson als antropoloog probeerde te begrijpen: wat maakt dat het ene ‘sociale systeem’ zich wel aanpast terwijl het andere destructief naar zichzelf, en naar elkaar wordt.

Hij scheef over oorlogen in Europa tussen natiestaten de afgelopen twee eeuwen. Of over herhalende patronen in families over meer generaties.zoals armoede, psychiatrische stoornissen, scheidingen en huiselijk geweld  Of zoals ongelijkheid, discriminatie, pesten thuis, opschool, op het werk al heel lang kan blijven bestaan in systemen.

Het zijn deze vragen die mij als systemisch antropoloog, en ons als systeemtherapeuten/denkers, bezighouden.

Waar we al taal voor hebben is dat sociale, als biologische, systemen zelf-genererend, zelf-organiserend en zelf-corrigerend zijn. Vooral dat laatste is van belang. Er zijn blijkbaar signalen in systemen die aangeven dat er iets niet goed gaat en dat, om op langere termijn te blijven bestaan, correctie als systeem nodig is. Hoe komen we weer in synchronie met de cycli, ransities en principes van natuurr/kosmos?

Als we op deze manier naar klokkenluiders in Nederland van de afgelopen dertig jaar kijken of naar b.v. jongens die ‘structureel’ spijbelen en naar hun ‘afwijkend’ (vecht)gedrag kijken kan een ander perspectief ontstaan.

Taten onze denkenergie richten op de werking, over langere tijd/meer generaties, van de systemen waarin wij leven/functioneren. Scherper onder ogen leren zien, willen begrijpen en benoemen, kan leiden tot stoppen en omkeren van destructieve patronen in jouw relatie, jouw gezin, jouw famiie, jouw gemeenschap, jouw organisatie. Die krijgen minder kans vicieuze cirkels te worden.