Does indeed repeats history itself?
De Spaanse filosoof George Santayana meende dat ‘wie zijn geschiedenis niet kent is gedoemd ze te herhalen” (1905).
Voor een deel is deze stelling een open deur want in de gehele biologische en menselijke geschiedenis herhalen evolutionair succesvolle (adaptieve) patronen zichzelf. Destructieve patronen die hun voorbestaan bedreigen worden gecorrigeerd.
Waarschijnlijk doelde Santayana op het feit dat in Westerse samenlevingen dramatische gebeurtenissen zoals revoluties en oorlogen zich (in de 19e eeuw) zich herhaalden. En dat wanneer wij (Westerlingen) het ontstaan van die gebeurtenissen beter begrijpen ze minder of niet meer voorkomen
Door historici wordt dit inzicht uitgelegd als: Indien wij burgers meer en beter geschiedenisonderwijs krijgen zou onze samenlevingen minder in die gewelddadige herhaling vallen.
Uit de systeem (familie) therapie kennen wij het feit dat in families waar ouders scheiden kinderen ook vaker scheiden, of nog pijnlijker, in families waar huiselijk/seksueel geweld voorkomt hebben kinderen de neiging zelf dat weer te herhalen of partners te kiezen die dat herhalen.
Dit worden duivelse cirkels (vicieuze cirkels) genoemd. En ook de familietherapie heeft nog geen sluitende manier gevonden om deze patronen te voorkomen/doorbreken.
Dat komt volgens mij omdat er nog te veel (psychologisch) gedacht/gewerkt wordt om individuen te veranderen en te weinig ‘systemisch’, in termen van sociale systemen, gedacht wordt.
Laten we, als denk experiment, huwelijken (relaties), gezinnen, families, gemeenschappen zien als sociale systemen die zich willen over vele generaties willen voorbestaan (zich reproduceren) zoals ander levende organismen zoals dieren. planten, bomen.
Als we het denken van systeemdenkers zoals von Foerster, Maturana & Varela en Gregory volgen zien we dat organismen voortbestaan in permanente wisselwerking met hun omgeving.
En dat zij als gemeenschappen van planten/bomen/dieren-in-hun-contexten een ‘life of their own’ hebben waarin individuele planten/bomen/dieren, met ieder hun unieke persoonlijke eigenheid, een onmisbaar onderdeel (subsysteem) zijn.
Het zijn die unieke onderlinge verschillen (als individu/familie) in de gelijksoortigheid van hun gemeenschap-in-die-context die hun voortbestaan mogelijk maakt. Omdat die variatie/verscheidenheid de meeste ruimte biedt om zich aan toekomstige veranderingen aan te passen.
Wat Gregory Bateson als antropoloog vooral probeerde te begrijpen was … wat maakt dat het ene ‘sociale systeem’ zich wel aanpast terwijl het andere destructief naar zichzelf, en naar andere systemen en naar haar omgeving wordt.
Zoals oorlogen in Europa tussen natiestaten de afgelopen twee eeuwen. Of zoals armoede, psychiatrische stoornissen, scheidingen en huiselijk geweld in families in meer generaties. Of zoals ongelijkheid, discriminatie, pesten op het werk heel lang kunnen blijven bestaan in arbeidsorganisaties.
Het zijn deze vragen die mij als systemisch antropoloog, en ons als systeemtherapeuten, bezighouden.
Waar we al taal voor hebben is dat sociale, als biologische, systemen zelf-genererend, zelf-organiserend en zelf-corrigerend zijn. Vooral dat laatste is van belang. Er zijn blijkbaar signalen in systemen die aangeven dat er iets niet goed gaat en dat, om op langere termijn te blijven bestaan, correctie als systeem nodig is.
Als we op deze manier naar klokkenluiders in Nederland van de afgelopen dertig jaar kijken kan een ander perspectief ontstaan. Of als met deze blik naar ‘structureel’ spijbelen en naar ander ‘afwijkend’ (vecht)gedrag van jongens kijken zien we dat de uitdrukking ‘dat is van alle tijden’ een cliché is.
Als wij samen de werking van de systemen, waarin wij leven/functioneren, over langere tijd/meer generaties niet scherp onder ogen kunnen zien, willen begrijpen en benoemen, krijgen destructieve patronen in jouw relatie, jouw gezin, jouw familie
, jouw gemeenschap, jouw organisatie de kans vicieuze cirkels te worden.